Nafn: Bjarni Diðrik Sigurðsson.
Aldur: 58 ára.
Starf: Prófessor í skógfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands. Hann býr á Selfossi.
Uppáhalds staðurinn þinn á Íslandi: Bæjarstaðarskógur og Surtsey.
Hver sér um eldamennskuna á þínu heimili?
Betri helmingurinn leggur meira til hennar en ég – en ég stend fyrir mínu þegar veislu gjöra skal.
Hvað ætlaðir þú að verða þegar þú yrðir stór?
Náttúrufræðingur eða bóndi.
Hvaða bók ertu með á náttborðinu?
Síðast var ég að glugga í „Mold ert þú“ eftir Ólaf Arnalds.
Hvað á að gera um helgina?
Kjósa rétt og hitta barnabarnið.
Áttu gæludýr? Nei
Kaffi eða te? Kaffi – og mikið af því!
Hver er þín helsta líkamsrækt? Göngu- og vinnuferðir úti í náttúrunni
Hvað er það skrítnasta sem þú hefur borðað/smakkað?
Hummm – grilluð græneðla (iguana) í Honduras kom á óvart!
Sumar, vetur, vor eða haust? Vor
Áttu þér uppáhalds vorfugl?
Marga! En krían er í mestu uppáhaldi. Í jurtaríkinu er það vetrarblóm.
Hver er uppháhalds sundlaugin (eða baðlónið) á landinu?
Seljavallalaug undir Eyjafjöllum.
Ef þú gætir farið hvert sem er í heiminum, hvert myndirðu fara?
Við hjónin erum að safna eldfjallaeyjum. Næst eru það vonandi Asóreyjar.
Hvernig stuðlar þú að betri umgengni við umhverfið?
Með kennslu um sjálfbæra nýtingu náttúrunnar.
Hvaða heilræði viltu gefa háskólanemum sem eru í námi núna?
Lærið það sem vekur ykkur mestan áhuga! Og fullt nám er það sama og full vinna.
Skógvaxtamælingar.
Hver er tenging rannsóknar þinnar við Suðurland?
Ég hef stundað rannsóknir á Suðurlandi og víðar í yfir 30 ár. Mest eru það rannsóknir tengdar skógrækt og landgræðslu og áhrifum loftslagsbreytinga eða breyttrar landnýtingar á gróður og jarðveg. Ég hef einnig alltaf haft mikinn áhuga á hvernig þróun lífríkisins hefst á nýjum svæðum, eins og á Jökulskerjum Breiðamerkurjökuls eða á Surtsey. En hér ætla ég einmitt að fjalla aðeins um rannsóknir mínar á jarðvegi og gróðri í Surtsey.
Hvers vegna valdir þú þetta rannsóknarefni?
Ég er fæddur í Vestmannaeyjum og bjó þar til skiptis við Öræfin þegar ég var að alast upp, eða alls í 11 ár ævi minnar. Það var alltaf draumur minn að komast til Surtseyjar og fá að rannsaka hvernig lífríki myndast á einangraðri eldfjallaeyju. Eftir að ég kom heim aftur eftir doktorsnám þá sendi ég inn umsóknir til Surtseyjarfélagsins um að fá að byrja þar nýjar rannsóknir og fór fyrst þangað út árið 2004, og núna hef ég farið alls 20 sinnum til Surtseyjar í árlegum líffræðileiðöngrum.
Hvað fannst þér skemmtilegast við rannsóknarvinnuna?
Náttúran er endalaus uppspretta innblásturs og leyndardóma. Það er heillandi að reyna að skilja hana betur. Rannsóknarvinna er einnig mjög fjölbreytt og krefst þess að maður geti skipulagt verkefni, hannað og jafnvel smíðað ýmsan búnað, sé úti í náttúrunni bæði sumar og vetur til að safna gögnum, kynni niðurstöður og kenni ungu fólki fræðin, og svo eru rannsóknir oftar en ekki teymisvinna þar sem maður kynnist mjög skemmtilegu fólki bæði hér innanlands og utan.
Á leið til fyrirheitna landsins með Þór VE.
Segðu okkar frá rannsókninni og niðurstöðum hennar í stuttu máli.
Það sem olli straumhvörfum í gróðurframvindu og þróun vistkerfa í Surtsey var þegar síla- og silfurmáfar hófu varp þar upp úr 1985; en á fáum árum myndaðist þar á á afmörkuðu svæði máfavarp með um 200 varppörum. Rannsóknir mínar og framhaldsnemenda minna hafa sýnt að máfarnir bera að jafnaði um 55 kg af köfnunarefni (áburði) á hektara á hverju ári, en það er um 50 sinnum meira en önnur svæði eyjarinnar fá með úrkomu og úr andrúmslofti. Með því að nota stöðugar samsætur höfum við getað aðgreint hversu mikið af köfnunarefni í jarðvegi og gróðri á uppruna sinn í hafinu (borið með máfum) eða berst inn frá andrúmslofti. Það er einmitt köfnunarefni sem gróðri skortir mest til að lifa og dafna í hreinni gjósku Surtseyjar, en aðrir þættir eru einnig mjög takmarkandi, svo sem lítil vatnsheldni jarðvegs vegna skorts á lífrænu efni í honum.
Hér má sjá melhólinn sem myndaðist út frá fyrsta melrgesinu sem nam land í Surtsey. Hann er kallaður Sturluhóll, í höfuð Sturlu Friðrikssonar heitins.
Utan máfavarpsins gengur því þróun vistkerfa mjög hægt og þar er gróðurþekja á yfirborði enn <20%, en tegundirnar sem þar vaxa hafa mjög stór rótarkerfi þannig að í dag fyrirfinnast rætur alstaðar þar sem laus jarðvegur er í Surtsey. Þar hafa orðið mun meiri breytingar á lífríki jarðvegsins á síðustu tveimur áratugum en eru sjáanlegar ofanjarðar. Þar er umsetning hinna stóru rótakerfa farin að mynda lífrænt efni í jarðvegi og þar eru smátt og smátt að byggjast upp æ flóknari samfélög jarðvegsdýra, en breytingar á gróðurfari eru litlar enn sem komið er. Það er áhugavert að lang stærstur hluti þess köfnunarefnis sem borist hefur inn á þessi svæði með vindi og úrkomu síðustu 40-50 árin hefur verið „gripinn“ og er núna í hringrás milli gróðurs og jarðvegs. Með tímanum þegar frjósemi eykst þá mun gróðurinn þéttast og fleiri plöntutegundir geta lifað þar af.
.
Þetta er svæðið þar sem máfar hófu varp árið 1985 í Surtsey og þar sem gróðurframvinda og jarðvegsmyndun er komin lengst.
Þar sem máfarnir hafa sest að og hafa borið inn á tiltölulega fáum árum það magn köfnunarefnis sem annars hefði tekið margar aldir að byggja upp, þá hefur orðið algjör sprenging í hraða gróðurframvindu. Þar er samsetning gróðurs nú orðin sambærileg og er á eldri eyjum í Vestmannaeyjaklasanum, og Surtsey er nú sú útey Vestmannaeyja þar sem flestar plöntutegundir finnast. Bara Heimaey hefur fleiri plöntutegundir, enda er hún lang stærst. Þarna nær þó ekki jarðvegsmyndunin að halda í við gróðurframvinduna og það hefur komið í ljós að gróður í máfavarpinu er talsvert viðkvæmur fyrir sumarþurrkum sem t.d. urðu árið 2012 og aftur 2023. Ég læt hér staðar numið.
Hvaða rannsakanda viltu tilnefna fyrir næsta mánuð?
Ég skora á vistfræðinginn Hlyn Óskarsson sem býr á Stokkseyri.
Fýllinn verpir á jafnsléttu í Surtsey vegna hinnar miklu friðunar sem þar er.
Á ferð með nemendum í skógfræði í Núpsstaðaskógi.
Myndirnar eru allar úr einkasafni Bjarna Diðriks.